***Let op: kan spoilers bevatten. Lees eerst het boek Buat. Bestel >hier een gesigneerd exemplaar***
Maria Elisabeth Musch door Mijtens, vaak abusievelijk aangezien voor Elisabeth Maria Musch
Hoofdstuk 53 is een letterlijke vertaling van de brief van Buat aan Arlington van 19 maart 1666. Hij is hier als brief 16 gepubliceerd door Nicolaas Japikse.
De oorspronkelijke brief (niet in het handschrift van Buat)
Van de brief werd de minuut door de autoriteiten in beslag genomen en diende als belangrijk bewijs in het proces tegen Buat. De passages waarin Buat zegt dat hij veel medestanders in de Republiek had en dat hij zich vol genegenheid voor Engeland verklaarde kon als landverraad worden uitgelegd. Er is echter iets geks met de brief aan de hand. De brief blijkt niet door Buat zelf geschreven te zijn.
Schrijfstijl Buat
Aan het eind van een eerdere brief van Sylvius aan Arlington van 16 februari 1666 (door Japikse als brief 11 gepubliceerd) schrijft Sylvius: ‘L’amy est entièrement a vous et il est si occupé après vos affaire quÃl ne peut vous en asseure luymesme.’ Dat zou zo’n beetje zo vertaald kunnen worden: De vriend (= Buat) is u geheel toegewijd. Hij is zó zeer in beslag genomen door uw zaken dat hij geen gelegenheid vindt u zelf te schrijven.
Brief van Sylvius aan Arlington. Links staat dat zijn vriend het te druk heeft om te schrijven.
Precies een maand later, 16 maart 1666, schrijft Buat echter aan Sylvius: ‘Cher amis, voisi ma 5-iemme que ie vous etcrit et i'espère que vous lais aures receue.’ Dit is de vijfde brief aan u en ik hoop dat u hem goed hebt ontvangen.
Buat schrijft wel brieven, maar heeft al weken niets van Sylvius vernomen. Sylvius blijkt niet alle brieven van Buat aan Arlington rechtstreeks door te spelen en durft niet op eigen houtje te antwoorden. Het is de vraag of Arlington zelfs wel eigenhandig geschreven brieven van Buat ooit onder ogen heeft gehad. Mogelijk schreef Sylvius ze over, of bracht hij mondeling de inhoud over.
Ik kan daarvoor wel een reden bedenken. De brieven van Buat zien er niet uit: ze zijn slordig geschreven, bevatten veel spelfouten en vreemde schrijfwijzen. Hierdoor is het vaak niet duidelijk wat hij bedoelt. Zijn spelling is bijna fonetisch en als Arlington die eigenhandige brieven zou lezen zou hij meteen twijfelen aan de bekwaamheid van een bijna ongeletterd man als Buat voor de rol van diplomaat.
Voorbeeld van het handschrift van Buat (uit de correspondentie van Johan de Witt, nr 2260.
Gabriël de Sylvius wilde graag diplomaat worden en had er belang bij om Buat’s status hoog te houden. In zijn brieven schept hij vaak op over de invloed die Buat in de Republiek zou hebben. Sylvius schrijft: ‘Buat, op de hoogte gesteld van deze machinaties door invloedrijke lieden die andere belangen hebben, heeft zich beijverd om hun plannen te dwarsbomen. Hij is er met grote bekwaamheid in geslaagd hun voornemens tot dusver te verijdelen, en heeft zich verzekerd van de steun van enkele machtige steden en invloedrijke personen, zowel in Holland als in de Staten-Generaal…’
Buat was echter opgeleid tot soldaat. Als ik in het boek ‘Buat’ zijn jeugd beschrijf dan zie je dat hij niets had met schrijven en lezen. Hij spijbelt zelfs om zoveel mogelijk paard te kunnen rijden. Dat spijbelen heb ik zelf verzonnen, om zijn achterblijvende schrijfvaardigheden te verklaren. Wellicht was dat niet nodig geweest. Waarschijnlijk behoorde schrijf- en leesonderwijs gewoon niet tot de prioriteiten van een militaire opleiding. Ook andere hooggeplaatste militairen schreven namelijk erbarmelijk. Zelfs de kapitein-generaal prins Willem II, om maar iemand te noemen. Prins Frederik Hendrik heeft erover geklaagd tegenover Constantijn Huygens.
Misschien is Buat’s onhandige en bijna kinderlijke schrijfstijl de reden dat de belangrijke brief van 19 maart aan Arlington door zijn echtgenote Elisabeth Musch is geschreven. Elisabeth kwam uit een veel geletterder milieu: haar vader was Cornelis Musch, de handige griffier van de Staten-Generaal, haar grootvader Jacob Cats, de grote dichter des Vaderlands, die ook als politicus bedreven was om met woorden alle klippen te omzeilen.
Elisabeth Cats, moeder van Elisabeth Musch
De brief van 19 maart, zowel aan Sylvius als aan Arlington gericht, is een diplomatiek hoogstandje. Behendig wordt Arlington erop gewezen dat hij misschien niet goed wordt ingelicht (wat wáár was, want Sylvius hield brieven achter) en tegelijkertijd wordt Engeland aangespoord om zich tóch in te zetten voor de belangen van prins Willem III.
Op 23 augustus is Elsabeth Musch in de namiddag door het Hof van Holland verhoord. Ze ontkent dat ze op de hoogte was van de werkzaamheden van haar echtgenoot (‘Ik kende de beweegredenen van mijn man niet’). Wanneer ze wordt geconfronteerd met de briefjes van haar hand, verklaart ze dat ze haar echtgenoot soms een beetje hielp omdat Buat een militair persoon was en de subtiliteit van sommige woorden niet kende.
Coen Flink als ritmeester Buat tussen Mevrouw Musch (Elisabeth Cats) en Elisabeth Musch in de TV-serie eind jaren ‘60.
Maar als Elisabeth, zoals ik in het boek suggereer en ik ook geloof, de brief wél had opgesteld, dan moest ze van alle handelingen van haar man op de hoogte zijn geweest. Ze was misschien gehaaider dan haar man. In zijn boek ‘Elizabeth Musch’ had De Oude Jacob van Lennep dat al prima in de gaten. Hij maakt haar (via haar moeder die ook Elizabeth Musch heette) verantwoordelijk voor alle daden van die arme Buat.
Hoe dan ook, het is zeker dat Elisabeth en haar moeder (en de nieuwe aangetrouwde familie van haar moeder – de Pauw’en) een rol in het spel hebben gespeeld. Een grotere rol dan ze tegenover de raadsheren van het Hof van Holland hebben toegegeven.
Buat is tijdens zijn verhoren gevraagd waarom zijn vrouw sommige brieven heeft geschreven. Zie hier de aantekening van dat verhoor. Rechts staat de vraag, links het antwoord van Buat.
Rechts, vraag rechters: ‘Gevraagd zijnde waarom hij soms enige brieven aan de graaf Van Arlington of aan Sylvius heeft doen schrijven met de hand van zijn vrouw.’
Links, het antwoord van Buat: ‘Verklaart hij dat het waar was dat hij soms brieven door zijn huisvrouw heeft laten schrijven en gedicteerd heeft, vooral omdat zij beter spelt als hij en soms omdat hij niet graag had dat zijn handschrijft zou worden herkend. Om die reden had hij ze ook niet ondertekend en soms door een andere hand geschreven.’
Buat bleef een heer. Hij wilde zijn vrouw beschermen door te doen alsof hij haar deze brief gedicteerd had. Hij wist op dat moment nog niet welke prijs hij hiervoor moest betalen.
Jean-Marc van Tol,
20 juli 2025.
Op zoek naar een leuk cadeau? Bestel een op naam gesigneerd exemplaar van Musch of Buat via mijn Webshop.
Klik > hier voor de volgende aflevering (hoofdstuk 54)
Klik > hier voor de vorige aflevering (hoofdstuk 52)
Klik > hier voor de allereerste aflevering (inleiding)