Buat - Hoofdstuk 52

De Rotterdamse Admiraliteit en twee brieven uit Engeland

Let op. Bevat spoilers. Lees eerst het boek Buat, dat je hier -GESIGNEERD- kunt bestellen: webshop.catullus.nl

In dit hoofdstuk beschrijft Buat het bezoek in maart 1666 van prins Willem III aan de scheepswerven van Rotterdam, terwijl hij zich zorgen maakt over twee brieven die hij vanuit Engeland heeft gekregen, waaruit blijkt dat de Engelse koning Charles II geen zin meer heeft in het gekonkel met de Oranje-kliek in Den Haag. Wat hem betreft zal de verheffing van de prins geen onderdeel meer moeten zijn van de onderhandelingen.

Saken van Staet en Oorlogh

Lieuwe van Aitzema

Het bezoek van de prins aan Rotterdam is beschreven in contemporaine bronnen. Voor iedereen die zich bezighoudt met de politiek van de Republiek is ‘Saken van Staet en Oorlogh’ van Lieuwe van Aitzema een onontbeerlijk startpunt. Roddelkont en informatiehandlaar (en spion?) Lieuwe van Aitzema heeft ongelofelijk veel beschreven en gearchiveerd. Zijn teksten zijn online te raadplegen via de Resources van het Huygens Instituut. (Voor wie over het bezoek aan Rotterdam wil lezen: klik ). Gegevens over de schepen en Salomon Janszn van den Tempel komen uit andere bronnen. Zoals deze.

Brieven
Twee brieven, (geschreven op 25 februari 1666/ 7 maart Oude Stijl) uit Engeland laten Buat weten dat de Engelse plannen zijn gewijzigd. Tijdens het bezoek probeert Buat over de twee brieven te praten met Van der Horst en Kievit. Dat lukt niet. Wel spreekt hij later met Zuylestein, die hem opdraagt ze te vernietigen. Buat is hierover op 20 augustus 1666 verhoord. Van dat verhoor zijn aantekeningen bewaard gebleven in het Nationaal Archief (helaas niet beschikbaar voor publiek).

Wanneer Buat gevraagd wordt waarom hij de brieven van Arlington in het vuur gesmeten heeft, zegt hij: ‘Het waren brieven van Sylvius en Arlington en ze stonden vol dubbelzinnigheden, onder andere met aanbevelingen om ons af te scheiden van Frankrijk of een nadere alliantie aan te gaan, tot nadeel van Frankrijk.

Fragment uit het verhoor van augustus 1666

Dit was een leugen. In dit verhoor stelt Buat zich nog op als een ware verdediger van de Republiek. De brieven waren vernietigd en hij meende zich op deze manier eruit te kunnen praten. De ondervragers, waaronder mr. Fannius, een neef van Johan de Witt, bleven maar doorvragen over deze twee vernietigde brieven.

Na vele malen verhoord te zijn geweest noemt Buat in latere verhoren (op 20 en 21 september 1666) eindelijk de namen van mannen met wie hij over de brieven heeft gesproken: Kievit, Van der Horst, Odijk en Zuylestein.

De twee brieven

Hoewel de brieven vernietigd waren (‘in het vuur gesmeten’), bleven er minuten achter in Engeland. Al meer dan een eeuw geleden zijn die gepubliceerd. Het gaat om de brieven van 25 februari 1666/7 maart 1666 die Sylvius schreef onder toeziend oog van Arlington (p. 577-580). Zie: artikel Japikse.

Japikse meent dat de veranderde houding te wijten valt aan de overwinning van de oorlogspartij aan het Engelse hof (James, broer van Charles II en Rupert, diens neef wilden zich graag bewijzen in een oorlog en zagen niks in vredesonderhandelingen). Goodison, die zijn masterscriptie over de affaire schreef, meent dat de tanende belangstelling simpelweg veroorzaakt werd doordat Arlington in de gaten kreeg dat Buat niet zo geschikt was voor het diplomatieke werk. Ik denk dat de omslag een gevolg is van de brieven van Sir William Temple uit Brussel aan Arlington. Arlington zag meer heil in diens plan om de prins naar Engeland te ontvoeren. Ik vermoed dat het tripje naar Rotterdam een eerste probeersel was om de prins steden te laten bezoeken en dat hij op die manier ook steden in Zeeland een bezoek zou kunnen brengen om hem vandaar naar Engeland over te brengen. Arlington was een zwager van Odijk en ik kan me voorstellen dat Odijk in dit schema ook een rol gespeeld zal hebben.

Odijk
Odijk heeft zich moeten verklaren bij het Hof van Holland op 22 september 1666. Tegenover de president van het Hof, Frederik van Dorp en Mr. Fannius verklaarde hij dat hij er niets mee te maken had. Hij had nog nooit met Buat, Kievit of Van der Horst over de zaken in Engeland gecorrespondeerd of gesproken.

Het hof berustte in deze verklaring. Zuylestein heeft zichzelf zelfs helemaal niet hoeven te verantwoorden. Ik begrijp niet goed waarom. Wilde het Hof de Oranjes en hun aanhangers niet op stang jagen? Vonden ze het te mager? Als ze geweten hadden van de ontvoeringsplannen van sir William Temple, dan hadden ze Odijk en Zuylestein er vast niet zo makkelijk mee hebben laten wegkomen. Van der Horst en Kievit hadden ze dan zeker niet laten ontsnappen.

Jean-Marc van Tol
17-07-2025

Op zoek naar een leuk cadeau? Bestel een op naam gesigneerd exemplaar van Musch of Buat via mijn Webshop.

Klik > hier voor de volgende aflevering (hoofdstuk 53)
Klik > hier voor de vorige aflevering (hoofdstuk 51)
Klik > hier voor de allereerste aflevering (inleiding)