Buat - Hoofdstuk 50

Hans Willem Bentinck

***Let op: kan spoilers bevatten. Lees eerst het boek Buat. Bestel >hier een gesigneerd exemplaar***

Vanaf dit hoofdstuk lopen de verhalen uit verschillende perspectieven synchroon, lezers hoeven niet meer heen en weer te switchen in hun hoofd. Het was mijn bedoeling om hier de lijntjes voor de rest van het boek uit te zetten.

Ik heb AI gevraagd om een samenvatting te maken van hoofdstuk 50 van Buat.

Dit is het antwoord van NotebookLM:

_______________

Hoofdstuk 50, getiteld "Het jaar van het Beest" en gesitueerd in 1666, bevat de volgende ontwikkelingen:

Buat ervaart onzekerheid door het uitblijven van nieuws van Sylvius sinds diens vertrek naar Engeland, ondanks hun afspraak tot correspondentie. Elisabeth probeert hem gerust te stellen en ze sturen brieven via Nypho, maar de antwoorden blijven uit.

Van Beverningk toont interesse om Buat's contact in Engeland te ontmoeten, maar zijn mogelijke vertrek terug naar Kleef maakt dit lastiger.

De geboorte van Buat's kind brengt vreugde, maar ook bemoeienis van Mevrouw Musch.

Boreel schrijft over de ziekte en het herstel van de jonge prins, waarbij de jonge Bentinck een zorgzame rol speelt.

Zuylestein initieert diners aan 't Oude Hof om de jonge prins in contact te brengen met belangrijke personen, waaronder militairen. Buat woont zo'n diner bij en spreekt met Odijk en Harpert Tromp.

Odijk informeert Buat over het voorgenomen huwelijk van zijn zuster met lord Arlington, die hem op de hoogte houdt van zaken in Engeland.

Prinses Amalia keert terug uit Kleef en heeft een lang gesprek met Buat. Ze stelt vragen over haar kleinzoon, het hof in Leiden en gouverneur Zuylestein.

Het hoofdstuk eindigt met een waarschuwing van prinses Amalia aan Buat. Ze adviseert hem voorzichtig te zijn in een gevaarlijk spel en uit haar vrees over de steun die raadpensionaris De Witt aan hem geeft.

Samenvattend definieert hoofdstuk 50 de periode kort na het begin van 1666 waarin Buat te maken heeft met onzekerheden rond zijn contacten in Engeland, de ontwikkelingen rond de jonge prins volgt, gesprekken voert met belangrijke hovelingen en uiteindelijk een waarschuwing ontvangt van prinses Amalia over de politieke implicaties van zijn handelen.

__________

Ik vind het resultaat verbluffend: het lijkt erg op mijn eigen opzet voor dit hoofdstuk.

Wat de werkelijkheid betreft: het ongeduld van Buat over het uitblijven van een teken van leven van Sylvius is authentiek. Ook dat hij het er met Elisabeth over heeft gehad weet ik uit de verhoren van Buat door de raadsheren van het Hof van Holland. De terugkeer van Amalia uit Kleef, het gesprek dat Buat met haar heeft gehad, prins Willem III die ziek was, en het voorgenomen huwelijk van Arlington met Isabella van Nassau-Beverweerd… allemaal waar. (Ik koos overigens voor de naam Isabella, zoals Elisabeth van Nassau-Beverweerd ook wel werd genoemd, om verwarring te voorkomen. In Elizabeth Musch van Jacob van Lennep was de naamsverwisseling tussen beide Elisabeths én beide Henry’s (Henri de Buat en Henry Bennet) een motief in het verhaal. Dat wilde ik per se voorkomen).

Elisabeth (Isabella) van Nassau-Beverweerd

De brief van Boreel en het verslag van het diner onder leiding van Zuylestein heb ik verzonnen, maar in feite zijn alle genoemde feiten authentiek, al hebben ze niet allemaal in deze maand januari van 1666 plaatsgevonden. Odijk en Buat hebben elkaar vast vaker gesproken. Het gesprek in dit hoofdstuk is bedoeld als opmaat naar de afwikkeling van het verhaal.

Hans Willem Bentinck

Hans Willem Bentick staat achter prins Willem III, terwijl de Hollands Maagd (?) voor hen knielt

Het voorval waarbij page Hans Willem Bentinck de zieke prins Willem III met zijn eigen lichaam verwarmde is het enige dat láter heeft plaatsgevonden. Ik moest er tijdens het schrijven aan denken toen ik las dat prins Willem III ziek was geweest.

Een oudere Hans Willem Bentinck

Wanneer exact? Wacht. Ik vraag het ChatGPT:

Hans Willem Bentinck schrijft in het jaar 1675 dat hij de zieke prins Willem III (toen nog prins van Oranje) verwarmde door bij hem in bed te gaan liggen.

Deze gebeurtenis vond plaats tijdens een ernstige ziekte van de prins, vermoedelijk een zware koorts of longontsteking. Volgens de bronnen, waaronder brieven van Bentinck zelf en latere historische reconstructies, lag Willem III in levensgevaar. Als zijn trouwe hofdienaar en vertrouweling bleef Bentinck voortdurend aan zijn zijde, en op een bepaald moment stapte hij zelfs bij de prins in bed om hem met zijn eigen lichaamswarmte te proberen te redden – een gebruikelijk medisch en verzorgend gebaar in een tijd zonder moderne verwarming of medische interventies.

Deze handeling werd later ook een iconisch moment in de historiografie van hun relatie. Het toonde niet alleen Bentincks persoonlijke toewijding, maar werd ook gezien als een fysieke manifestatie van loyaliteit en affectie tussen vorst en dienaar. Sommigen interpreteren het in moderne literatuur als een uitdrukking van de intieme (maar niet noodzakelijk romantische) band tussen de twee mannen. Het onderstreept hun hechte band.

De oorspronkelijke bron die melding maakt van Hans Willem Bentincks zorg voor de zieke prins Willem III in 1675 is een brief van Bentinck zelf. Deze brief is opgenomen in de verzameling "Correspondentie van Willem III en van Hans Willem Bentinck, eersten graaf van Portland", uitgegeven door N. Japikse. Deze correspondentie is te raadplegen via de Resources van het Huygens Instituut.

Dank, ChatGPT, ik had het zelf niet beter kunnen zeggen.

Jean-Marc van Tol
04-04-2025

Klik > hier voor de volgende aflevering (hoofdstuk 51)
Klik > hier voor de vorige aflevering (hoofdstuk 49)
Klik > hier voor de allereerste aflevering (inleiding)