Buat - Hoofdstuk 34

De Dutch Gift - werkelijk een waardevol geschenk

*** Let op: als je niet van spoilers houdt, lees dan eerst het boek Buat. Het is (online) overal te koop. Deze toelichting hoort bij het 34e hoofdstuk uit dat boek. ***

Nadat bleek dat Karel II in Engeland zou worden gerestaureerd als koning was de Republiek er als de kippen bij om de vriendschapsbanden aan te halen. De aanstaande koning werd getrakteerd op een feestelijk verblijf, en kreeg, samen met zijn familie, allerlei geschenken (waaronder grote geldsommen) en een feestelijke afscheidsweek in Den Haag aangeboden. Raadpensionaris Johan de Witt bemoeide zich intensief met de organisatie ervan. Na jaren van bijzonder stroeve betrekkingen met het regime van Lord Protector Cromwell hoopte de raadpensionaris op een verbetering van de relatie met Groot-Brittannië. Vooral the Navigation Act,[1] waarbij Hollandse schepen alleen nog Hollandse waar mochten vervoeren, was de Witt een doorn in het oog. De derde Dutch Gift (er waren in de eerste helft van de 17^e eeuw al twee eerdere giften geweest)[2] leek een ideale manier om de Engelse koning te paaien en deze maatregelen ongedaan te maken.

De Dutch Gift

Het was de stad Amsterdam, bij monde van burgemeester Cornelis van Vlooswijck (1601-1687), die tijdens de bootreis van Breda naar Den Haag de nieuwbakken koning snel schip aanbood, ongeveer gelijk aan het jacht waar ze zich op dat moment op bevonden. Dit valt op te maken uit het verslag van de hand van Abraham de Wicquefort[3]:

Dat jacht was al in aanbouw voor de VOC, en men vond het een te klein geschenk voor de majesteit en dus werden de Staten van Holland erbij betrokken. Die besloten om 600.000 gulden vrij te maken voor ontvangst, feestelijkheden en geschenken voor de Engelse koning. 600.000 gulden was een enorm bedrag, zeker voor een man die nog slechts een paar weken ervoor geen cent bezat en zijn entourage niet kon betalen. Men zocht uit van wat voor kunst de koning het meest hield (dat bleek fijngeschilderde Italiaanse werken te zijn) en een commissie werd samengesteld om het geschenk samen te stellen.

Het jacht dat geschonken werd was de Mary[4]. Het was 66 voet lang en 18 voet breed en had een vlakke, ondiepe diepgang, en zijkielen, waardoor het uitstekend geschikt was om de Theems te bevaren. Met de zijkielen naar beneden was het ook zeewaardig. Hoewel… de koning heeft het schip gebruikt tot het in 1675 in de Ierse Zee verging.[5] Als de beschrijving klopt was de kajuit beschilderd door de beroemdste Nederlandse schilders. Helaas heb ik niet kunnen achterhalen welke Amsterdamse schilders dat zijn geweest. Zou hetr Rembrandt kunnen zijn geweest? Kunsthandelaar Uylenburgh was in ieder geval wel bij de samenstelling van de gift betrokken…

Schilderijen

Onderdeel van de Dutch Gift waren (naast meubels, sculpturen en sieraden) 28 schilderijen, waaronder 24[6] Italiaanse Oude Meesters en vier Hollandse schilderijen.[7] Ze werden voor 80.000 gulden gekocht uit de Reynst-collectie.[8] De vier Hollandse meesters werden eraan toegevoegd en waren Saenredam, Elsheimer en Dou (2x). De gift werd in november 1660 aan koning Karel in Banqueting House aangeboden. De koning was zo gecharmeerd van Dou dat hij hem een plek als schilder aan het hof in Engeland aanbood, wat Gerrit Dou (op dat moment op het toppunt van zijn roem) weigerde.[9]

Buat

Dat Johan de Witt in het boek Buat vraagt of ritmeester Buat meegaat om de Dutch Gift veilig over te brengen is een inventie van mijzelf. Net als het feit dat De Witt Buat opdraagt om als hij in Londen is discreet te informeren naar de papieren rond de Akte van Seclusie. Dat heeft wel plaatsgevonden, maar de ambassadeur Beverweerd was belast met die taak. Mij kwam het handig uit omdat ik zo Arlington op het belang van die papieren kon wijzen. Dat Buat rond deze tijd wél in Londen was heb ik uit de verhoren waarin wordt gesteld dat Buat in dat jaar naar Engeland was gereisd om zijn toelage van de koning te verkrijgen. Het zou me niet verbazen als hij Buat in werkelijkheid met de entourage van prinses Mary Stuart is meegereisd, zoals zijn vriend Sylvius (die hierna in engeland bleef). Maar door Buat bewaker van de Dutch Gift te maken kon ik dit geschenk een centrale rol geven in dit hoofdstuk en vanwege zijn liefde voor Elisabeth Musch kon ik Buat weer laten weerkeren naar de Republiek.

Wat zou de Dutch Gift nu waard zijn?

Er valt geen schatting te maken van de huidige waarde van de gift. De zeldzame keren dat oude meesters van deze kwaliteit onder de hamer komen zijn de prijzen van een buitencategorie en is het een item in het journaal. Al deze schilderijen zullen per stuk ettelijke miljoenen waard zijn. Je kunt in ieder geval zeker zeggen dat de gehele gift veelvoud waard moet zijn van de oorspronkelijke 600.000 gulden. Volgens de calculator van IISG[10] vertegenwoordigt 600.000 gulden in 1660 iets meer dan 6 miljoen euro in 2021. Ik denk dat je voor dat geld alleen al een van de onbekende werken niet kan kopen, laat staan de Titiaan, Saenredam of Dou. De totale waarde zal eerder rond de 100 miljoen zijn, denk ik.

Het effect

De Hollanders gaven werkelijk een kostbaar geschenk aan de koning. Wat was het effect? Dat was er eigenlijk niet. De koning bedankte de ambassadeurs hoffelijk maar wijzigde niet zijn protectionistische beleid ten opzichte van de Republiek. The Navigation Act bleef gehandhaafd, hij werd zelfs verscherpt. In Buat laat ik de plotselinge dood van prinses Mary Stuart daar debet aan zijn, maar nu ik dit schrijf vraag ik me af of de Dutch Gift niet een tegengesteld effect heeft gehad: maakte al die rijkdom de koning juist niet nóg jaloerser op dat kleine landje aan de overkant van de Noordzee?

Jean-Marc van Tol,
01-07-24

PS Onlangs vernam ik dat er op de grote tentoonsteling die komend jaar in het Dordrechts Museum ter ere van de 400^ste geboortedag van Johan de Witt wordt gehouden er meerdere schilderijen van de Dutch Gift tentoongesteld zullen worden. Een unicum!

Ga naar > hoofdstuk 35

---

[1] https://www.ncpedia.org/navigation-acts-1651-1660#:~:text=The%20Navigation%20Acts%20(1651%2C%201660,dependence%20on%20foreign%20imported%20goods.

[2] Zie het artikel van Inge Broekman en Helmer Helmers in Dutch Crossing 32:2, 223-252. ‘Het hart des Offraers’—The Dutch Gift as an Act of Self-Representation http://dx.doi.org/10.1080/03096564.2007.11730901

[3] https://books.google.nl/books?id=ARRjAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=nl&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false

[4] https://en.wikipedia.org/wiki/HMY_Mary#:~:text=HMY%20Mary%20was%20the%20first,part%20of%20the%20Dutch%20Gift.

[5] https://www.rmg.co.uk/collections/objects/rmgc-object-66330

[6] Sommige bronnen spreken van 20 Italiaanse meesters: https://nl.wikipedia.org/wiki/Dutch_Gift

[7] Denis Mahon heeft in de jaren vijftig een lijst gereconstrueerd in The Burlington Magazine:  https://www.jstor.org/stable/870206

[8] https://en.wikipedia.org/wiki/Reynst_Collection

[9] https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/0e/Het_leven_en_de_werken_van_Gerrit_Dou%2C_beschouwd_in_verband_met_het_schildersleven_van_zijn_tijd_%28IA_hetlevenendewerk00mart%29.pdf , p 60 e.v.

[10] https://iisg.amsterdam/nl/onderzoek/projecten/hpw/calculate.php