Buat - Hoofdstuk 28
Commies Jacob van den Bosch
***Lees eerst hoofdstuk 28 van Buat om spoilers te voorkomen***
Hoofdstuk 28 is (een fragment van) een authentieke brief vanaf het schip de Delffland nabij Terschelling van Johan de Witt aan zijn neef, pensionaris van Dordrecht, Nicolas Vivien. De brief is in zijn geheel te lezen in het archief van het NA en is gepubliceerd door Fruin en Japikse.[1]
Johan stond in deze september-weken voortdurend in contact met Vivien, die hij met ‘Mijn heer’ aanspreekt (en niet met zijn normale ‘Mijn heer ende neve’), omdat Vivien hem op dat moment vervangt als raadpensionaris in de Staten van Holland. Bij deze formelere aanhef wist Vivien: ha, een officiële dienstmededeling van de baas, bedoeld om voorgelezen te worden in de Vergadering.
Vivien werd die dagen overstelpt door briefjes van De Witt. Alleen al op 17 september schreef De Witt er in ieder geval drie (terwijl hij de dag ervoor en de dag erna ook weer brieven zond aan neef Vivien). Inhoudelijk is het geen belangrijke brief. Ik heb hem opgenomen als voorbeeld van de bijna monomane manier waarop De Witt opereerde.
Jacob van den Bosch
Het handschrift is van Jacob van den Bosch (1624-1680), hoofdklerk van Johan de Witt, die de raadpensionaris vergezelde op de vloot. Zijn handschrift kom je vaak tegen in de minuten (kladversies voor De Witt’s eigen archief) die bewaard zijn gebleven. In het Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek worden o.a. deze brieven aangehaald als een blijk van vertrouwen, omdat Van den Bosch blijkbaar ‘verscheidene minuten mocht opstellen’.[2] Dat lijkt me een vergissing. Veel waarschijnlijker is dat Johan de Witt zijn klerk een eigenhandig geschreven brief gaf, waarvan Van den Bosch een kopie moest maken voor het minutenboek.
De hand van Van den Bosch zie je opvallend vaak op momenten dat De Witt zich buiten Den Haag bevindt. Minuten vanaf de vloot zijn steevast door Van den Bosch (of andere klerken) geschreven. Johan liet dan een afschrift maken voordat hij het origineel verzond. Waarom? Een eigenhandig geschreven brief van Johan (wiens handschrift uiteraard door de ontvangers werd herkend) benadrukte de echtheid van de brief.
Tot op heden is er echter geen systematisch onderzoek gedaan naar de handen van de klerken in de minuten. Ben je een student die dit onderzoek als stagiair zou willen uitvoeren? Meld je bij mij (jvantol@DITWEGHALENcatullus.nl), want we zijn altijd op zoek naar leuke bachelor- of masterstudenten.
30 mei 2024,
Jean-Marc van Tol
Ga naar > hoofdstuk 29
[1] https://www.nationaalarchief.nl/onderzoeken/archief/3.01.17/invnr/14/file/NL-HaNA_3.01.17_14_0554?eadID=3.01.17&unitID=14&query= , Brievenuitgave van Fruin en Japikse. (deel III, p. 125)
[2] https://resources.huygens.knaw.nl/retroboeken/nnbw/#source=4&page=128&view=imagePane